KOSOVA CUMHURİYETİNDE TÜRK AZINLIĞIN HAKLARI

YTÜ BALKAR – Kosova Kültür Merkezi

Moderatör: Dr. Öğr.Üyesi Dr. Cevdet ŞANLI

Konuşmacı:AfrimJusufi

Tarih/Yer: 25 Nisan 2018 Yıldız Teknik Üniversitesi

Cevdet ŞANLI: 1389’dan sonra başlayan bir süreç, günümüze kadar devam etmiştir. Kosova’daki Türklerin varlığı belli kırılma noktalarıyla birlikte günümüze kadar devam etmiştir.

Afrim JUSUFİ: Azınlık kavramının hukuksal ve sosyolojik tanımı: minor, az olandır. F. Capoforti’nin 1978 yılındaki azınlık tanımı ise “çoğunluktan farklı olan gruptur.”

Kosova 2008 yılında bağımsız oldu. 10.880 km² bir alana sahip ve 2 milyon nüfusu var. Türkler, 1389’dan beri Kosova’da yer alıyorlardı. Yugoslavya Krallığı döneminde haklarla ilgili düzenlemeler yapılmıştır. 1999’dan sonra farklı bir durum oluştu. Kosova’da, 17 Şubat 2008 bağımsızlık tarihi ile yeni bir döneme girildi.

Kosova’da azınlıkların toplamı %7 oranındadır.

• %92 Arnavut (1.616.869)
• %1.5 Sırp (25.532)
• %1.1 Türk (18.738)
• %1.6 Boşnak (27.533)

Mayıs 2012 Kosova Hükümeti resmi istatistiklerine göre Türk nüfusu:

• 1953’te Türkler 35.000
• 1961’de Türkler 25.000
• 1971’de Türkler 12.000
• 1981’de Türkler 12.000
• 1992’de Türkler 10.000
• 2011’de Türkler 18.738

Türklerin yaşadıkları yerler: Prizren, Mamuşa (Prizren’in kuzeyinde), Peç, Gilan...

Kosova Anayasasına göre; Kosova multi-etnik bir devlettir. Burada yaşayan 6 millet, Kosova bayrağında yıldız olarak belirtiliyor.

Soru 1: Türk azınlığın devlet kademelerindeki temsil oranı uluslararası standarda uygun mudur?

Cevap: Evet.

Soru 2: Kanun önünde eşitlik var mı?

Anayasa maddesine göre Kosova’daki resmi diller Arnavutça ve Sırpça’dır.

1974 Yugoslavya Anayasası zamanında Türkçe de resmi dil olarak kabul edilmişti. Ama 1999’dan sonra MarttiAhtisaari Planı sebebiyle Türkler bazı haklarını kaybetti. Yalnızca Arnavutça ve Sırpça resmi dil oldu. Ama anayasa, belediyeler düzeyinde Türkçe, Boşnakça ve Romence dillerini kullanma hakkı tanıyor.

Belediye düzeyinde diğer dilleri kullanabilmek için oradaki azınlığın %5 oranında olması şartı var. Prizren ve Mamuşa Belediyesinde Türkçe kullanılıyor. Boşnakça; Dragaş, Prizren ve İpek’te kullanılıyor. Türkçe Gilan, Mitroviça vs. %3 oranındadır.

Parlamentoda Temsil: 2001-2004 yıllarında 3 Türk milletvekili var. Kosova Türk Demokratik Partisi Başkanı Mahir Yağcılar. Diğer parti ise Kosova Türk Adalet Partisidir. En son seçimlerde (2014-2017) 2 Türk milletvekili parlamentoda yer almaktadır. Mahir Yağcılar ve diğer azınlık temsilcileri yönetimde yer alıyorlar.

Eğitim Hakları: Anaokul, ilkokul, ortaokul, lise, üniversite eğitimini Türkler anadilde alabiliyorlar.

Türklerle Röportajlar: Türk Milletvekili Müferra Şinik ile görüştüm. Mevcut hükümette 1 tane bakan ve 3 Türk bakan yardımcısı vardır. Anadilde eğitim hakları vardır.

2005’te Mahir Yağcılar, Çevre ve Alan Planlama Bakanı olarak görev yaptı ve devamında da bakanlıklarda görev aldı.

Danışma Konseyi Üyesi Dr. Taner Güçlütürk ile röportaj yaptım. Kosova’da Türklerin temsilinin ve haklarının iyi olduğunu belirtiyor.

Priştine’de Elena Gjika İlkokulunda röportaj yaptım. Hiçbir problem yaşamadıklarını belirtiyorlar. “MotratQiriazi” okul müdürü Avni Kabashi ile görüştüm. “Geniş bir tolerans içinde yaşıyoruz. Türk öğrencilerin kitapları Türk dilinde yazılmıştır.”

Nebahat Beytullah ile röportaj yaptım. “23 Nisan” Kosova Türkleri Milli Bayramı kutlamaları yapıldı. Kosova Cumhurbaşkanı ve Başbakanı da bu bayramı kutladılar.

Azınlık Hakları Sözleşmesi, Kosova Cumhuriyeti Anayasası 8 Nisan 2008’de kabul edildi. 22. maddesinde azınlık hakları kabul edildi.

Nicel Veriler: Türklerin Kosova’da temsil oranları tablodaki gibidir:

Sonuç

Türk azınlıkların hakları birçok yönden iyi durumdadır. Anayasa, uluslararası standartlara göre düzenlenmiştir. Türklerin hukuken ve sosyolojik açından bir sorunu yoktur.

Türklerin temsil oranı, nüfus oranının altına düşmemiştir. Diğer hipotezler de desteklenmektedir.

Tartışma

Dr.Öğr ÜyesiFatih Fuat TUNCER (İstanbul Gelişim Üniversitesi): 1974’teki anayasaya göre Türkler kurucu milletti. Ama 1999’dan sonra azınlık konumuna düştü. Belediyelerin kararı ile yerel resmi dil kabul ediliyor mu?

Afrim JUSUFİ: M. Ahtisaari Planında Türklere bu hak tanınmıyor. Türkler de seçimi boykot ettiler. 2008 Anayasası ile yeni bir düzenleme yapıldı ve belediye bazında resmi dil hakkı tanındı.

Mehmet HACISALİHOĞLU: Sayın Jusufi, Türklerin anayasal olarak haklarının garanti altına alındığını, uygulamada ise Türklerin neredeyse imtiyazlı bir azınlık durumunda olduğunu belirttiniz. Ama bizler farklı kişilerden, Kosovalı Türklerden kendilerine yönelik Arnavut milletiyetçi baskılarının olduğunu duyuyoruz. Siz bu tür şikayetlerle hiç karşılaşmadınız mı? Eğer herşey sizin anlattığınız gibiyse bu tür şikayetlerin nedeni nedir?

Afrim JUSUFİ: Ben röportaj yaparken böyle bir rahatsızlık hissetmedim.

Kamil BİTİŞ (Kosova Kültür Merkezi):Türklerin rahatsızlığının sebebi: yasal olarak hakları var ve pratik olarak da uygulanıyor. Anadilde eğitim var. Siyasi temsil var. Kosova’da Türklerin 2 milletvekili hakkı var. Sırpların da hakları aynı şekilde var. Arnavut Partisi %5 barajına tabi tutuluyor. Azınlıklara pozitif ayrımcılık var.

Sırplara 10 milletvekili ayrılıyor. Türklere 2 milletvekili ayrılıyor. İnsanlar farklı şekillerde rahatsız olabilirler. Eğer bu Arnavut milliyetçiliği ise iyi bir milliyetçiliktir. Mesela Makedonya’da Türklerin böyle bir hakkı yok. Dünyanın hiçbir yerinde Türklerin böyle bir hakkı yok. Biz Türkiye’de Arnavutça seçmeli ders olarak kabul edilince sevinçten havalara uçtuk. İzmir’de ilk dersi ben verdim.

Öğrenci:Röportajlarınızda hep mevki sahiplerini seçtiniz. Toplumsal tabandan da insanlarla görüşseniz daha iyi olmaz mıydı?

Afrim JUSUFİ: Ben bu araştırmayı 2 yıl önce yaptım. Okullar vs. ile görüştüm. Ama mülakatları genişleteceğim.

Öğrenci: 2008’de 12-13 yaşlarındaydık. Kosova bağımsızlığını kazanınca çocuk olarak bizde bir sevinç oluştu. Sonra oraya gittim. Yabancılık hissetmedim. Biz Arnavutlara çok samimi duygularla bakarken, Arnavutların Türklere bakışı nasıl?

Afrim JUSUFİ: Biz de aynı şekilde hissediyoruz. Kosova’da, Arnavutluk’ta 3 din var. Din olarak çok toleranslı bir milletiz. Ama Müslümanlara daha çok yakınlık hissediyoruz. Tüm alanlarda biz Türkiye’den destek aldık.

Kamil BİTİŞ: Türkiye’de İçişleri Bakanlığı sitesinde 5 milyon Arnavut olduğu yazıyor. Ya da 3 milyon, 1 milyon diyelim. Bunlar, iki toplumu birbirine yaklaştıran unsurlardır. Kosova’da savaş çıkınca Arnavutlar Türkiye’ye geldi. Arnavutların olduğu yerlerde Türkler de var. Batı Balkanlarda Arnavutların olmadığı yerlerde Türkler de yoktur.

Dr. Öğr. Üyesi Alihan LİMONCUOĞLU: Türkiye’de neye göre Arnavutları ayırt ediyorsunuz?

Kamil BİTİŞ: Türkiye’deki Arnavutların sayısını azaltıp Kosova’daki Türklerin sayısını artırmaya çalışmak ya da tersini yapmaya çalışmak doğru değil.

Cevdet ŞANLI (Moderatör): Toparlayalım. Arnavutça dil olarak, Balkanlara Osmanlı Barışı geldikten sonra kullanılmaya başlıyor. Ondan önce Sırp baskısı var. Osmanlı, Müslüman ve Gayrimüslim tebaa diyor ve bu 1923’e kadar geliyor. Balkanlarda Müslüman olmak “Türk olmak” kavramı ile ifade ediliyor.

Kosova Türklerinin memnuniyetsizliğinin sebebi: 1988-1998 yılları arasında Sırplar, Arnavutlara baskı yaptı. O dönemde Türkler, Arnavutların yanında yer almadığı için mesafe oluştu. Ama ne Arnavutlar ne de Türkler gayrimüslimlerle evlenmezler.

Katolik için Rugova zamanında Priştine’de bir okul yıkılarak büyük bir katedral yapılmıştır. Görseniz sanki bin yıldır oradaymış sanırsınız. Oysa yeni yapıldı. Üniversiteye Ortodoks Kilisesi yapılmıştır. Sırp Rankoviç ve Enver Hoca arasındaki ilişkiyi unutmamak lazım. Yugoslavya’nın ilk döneminde Türkler de Arnavut yazılmıştır. 1999 NATO Harekatında belirleyici unsur; Türk uçaklarının nokta atışı yapması olmuştur. 1999’da Kosova’da Türk ordusu muhteşem bir şekilde karşılanmıştır.

B. Kushner, 1999’da Türklerin haklarını ellerinden aldı. 1974 Anayasasındaki hakları istiyoruz diyor adamlar. Belediyenin inisiyatifine bıraktığınızda belediye, o hakkı rafa kaldırabilir.

4. sınıf okul ders kitaplarında “Türklere karşı savaşan Arnavut” resimleri var. Dolayısıyla bunların düzeltilmesi gerekir.

Biz Kosova’nın, Arnavutluk’un yükselmesini istiyoruz.

Kosova’nın Prizren şehrinde Türkçe konuşarak her sorununuzu çözebilirsiniz.

Birkaç yıl önce Sırplar, Arnavutlara karşı katliam yaptı. Ama bu konuları Kosova’da yazamıyorsunuz.

Kosova’daki Türkçe öğretmeni ve öğrenci sayısına da bakmak gerekir. Azalma vardır.

2016’daki FETÖ hadisesinden beri Kosova ve Arnavutluk ile ilişkiler olumsuz etkilendi. Çok sayıda Müftü, FETÖ ile ilişki içindeydi.

Burada ABD’nin çok etkisi var. Bizim bunları el birliği ile ele almamız lazım.

Türkiye göç alırken, uluslararası hukuka göre “Türk göçmen” almıştır. Buraya gelirken kendilerini Türk olarak deklare etmeleri zorunluydu. Bunları da dikkate almak gerekiyor.

Konuşmacı ve katılımcılara teşekkür ederim.

Rapor: M. Hacısalihoğlu

Redaksiyon: Aslıhan Alkanat